پدیده تأمین مالی غیرمتمرکز (DEFI) عمدتاً شامل اجزائی چون قراردادهای هوشمند، صرافی غیرمتمرکز، استخر نقدینگی، بازارساز خودکار و سکوهای وام‌دهی می‌باشد. در این یادداشت به معرفی هر یک از این اجزا می‌پردازیم:
۱- قرارداد هوشمند: قرارداد هوشمند یک قرارداد خود اجراشونده و غیرمتمرکز است که شرایط توافق بین خریدار و فروشنده مستقیماً در خطوط کد نوشته می‌شود. کد، اجرا را کنترل می‌کند و تراکنش‌ها قابل پیگیری و برگشت ناپذیر هستند [۱].
۲- صرافی غیرمتمرکز (DEX): این نوع صرافی، با قراردادهای هوشمند، به معامله‌گران اجازه می‌دهد تا کلیدهای خصوصی خود را نگه دارند و ارزهای رمزنگاری شده را مبادله کنند[۲]. این صرافی‌ها از خدمات امانت‌داری استفاده نمی‌کنند و مالکیت دارایی‌ها بر عهده کاربر است. در یک صرافی غیرمتمرکز برای انجام یک تراکنش، این فرایند طی می‌شود: ۱- معامله‌گر کیف پول خود را به صرافی متصل می‌کند. ۲- سفارش خرید/فروش خود را ثبت می‌کند. ۳- خریدار/فروشنده‌ای دیگر سفارشی مطابق با سفارش معامله‌گر اول ثبت می‌کند. ۴- دارایی‌ها داخل قرارداد هوشمند وارد می‌شوند، در قرارداد هوشمند مبادله انجام شده و مبلغ به کیف پول خریدار و فروشنده واریز می‌شود [۳]. یکی از صرافی‌های غیرمتمرکز، برای هر معامله ۰.۳ درصد کارمزد دریافت می‌کند که در استخر نقدینگی قرار می‌گیرد و به تأمین‌کنندگان نقدینگی به نسبت مشارکتشان در استخر، پرداخت می‌شود[۴]. برای طریقه اعمال سفارش در این نوع صرافی‌ها باید با دو مفهوم استخر نقدینگی و بازارسازهای خودکار آشنا شویم که در ادامه به آن می‌پردازیم.
۳- استخر نقدینگی: در برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز، با استفاده از قرارداد هوشمند استخر نقدینگی ایجاد می‌شود؛ به‌طوری که مشارکت‌کنندگان می‌توانند دارایی‌های خود را در ازای دریافت کارمزد به صرافی اختصاص دهند تا صرافی بتواند با آن دارایی‌ها به نیازهای معامله‌گران پاسخ دهد [۳]. نقدینگی این استخرها از سوی «تأمین‌کنندگان نقدینگی» ([۱]LP) تأمین می‌شود و همه یا بخشی از کارمزد مبادلات صرافی به آنان اختصاص می‌یابد. فرایند کلی تأمین نقدینگی در استخرهای بازارساز خودکار به این صورت است: افراد سپرده‌گذار، استخر خود را با توجه به نرخ سود آن، انتخاب می‌کنند و کیف پول خود را به قرارداد هوشمند آن استخر متصل می‌کنند تا قرارداد هوشمند به مقدار معین از توکن‌ها دسترسی داشته باشد. این توکن‌ها به صورت جفت ارز (مثلا ETH/DAI) سپرده‌گذاری می‌شود. سپس به سپرده‌گذاران، توکن مخصوص آن استخر (توکن LP) انتقال داده می‌شود[۴]. تأمین‌کنندگان نقدینگی هر زمان که بخواهند می‌توانند توکن‌های LP را به قرارداد هوشمند واریز کرده و توکن‌های سپرده‌گذاری‌شده در استخر را به‌همراه سود حاصل از کارمزدها دریافت کنند [۵].
۴- بازارساز خودکار (AMM: Automated Market Maker): در صرافی‌های متمرکز رمزارز، از یک فرآیند خودکار برای مطابقت خریداران با فروشندگان استفاده می‌شود. این فرآیندِ عرضه و تقاضا بر اساس جریان سفارش در خط لوله اجازه می‌دهد تا قیمت‌های پیشنهادی برای ارزهای دیجیتال مختلف در هر مقطع زمانی تولید شود. درصرافی‌های غیرمتمرکز این امر بر عهده بازارسازهای خودکار است. آنها قراردادهای هوشمندی هستند که با استفاده از استخرهای نقدینگی امکان تجارتِ بدون مجوز دارایی‌های دیجیتال را فراهم می‌کنند[۶]. الگوریتم بازارساز خودکار، در حقیقت جایگزینی برای دفاتر سنتی ثبت سفارشات خرید و فروش است [۵]. معاملات در صرافی‌های غیرمتمرکز مبتنی بر بازارساز، به‌صورت شخص به قرارداد (Peer-to-contract) انجام می‌شود. برای انجام یک مبادله، افراد به‌جای آنکه توکن‌های خود را با یکدیگر مبادله کنند، توکن‌ها را با قرارداد هوشمند استخر نقدینگی مبادله می‌کنند. نسبت توکن‌های موجود در داخل استخر، نشان‌دهنده نرخ عرضه و تقاضای آنها و نهایتاً مبنای محاسبه تغییرات قیمت ارزها در طول زمان است [۵].
در برخی صرافی‌ها نسبت وزنی ارزها از رابطه x * y = k (k مقدار ثابت) محاسبه می‌شود. بازارساز خودکار، قیمت X و Y را به‌گونه‌ای تعیین می‌کند که در فرمول بالا، K ثابت بماند. برای فهم بهتر این مکانیسم، جفت‌ارز ETH/USDT را درنظر بگیرید: اگر تعداد ETH را X، تعداد رمزارز پایدارِ USDTرا Y و حجم نقدینگی استخر موردنظر را K در نظر بگیریم، در فرمول X * Y = K مقدار K همیشه ثابت خواهد بود. بنابراین پروتکل بازارساز خودکار، قیمت X و Y را به‌گونه‌ای تعیین می‌کند که در فرمول بالا، K ثابت بماند. نسبت ETH/USDT قیمت اتریوم برحسب تتر را نشان می‌دهد. فرض کنید موجودی ETH در استخر، ۱۰۰ واحد و موجودی USDT استخر، ۲۰۰٬۰۰۰ واحد و مقدار K، ۲۰/۰۰۰/۰۰۰ است. بهزاد قصد دارد ۱۰ اتر را به رمزارزِ پایدار USDT تبدیل کند و کارمزد پرداختی برای تبدیل، ۰.۰۰۳ ETH است. بنابراین موجودی اتر در استخر به میزان (۰.۰۳-۱۰) اضافه می‌شود. طبق فرمول استخر، با توجه به ثابت بودنِ K، مقدار تتر در استخر باید کاهش پیدا کند. دریافتی بهزاد باید به مقداری باشد که تترهای باقیمانده در استخر، در فرمول فوق صادق باشد. بنابراین وی باید 18،132.3 تتر دریافت کند. بنابر این نرخ تبدیل ETH/USDT که قبلا ۲۰۰۰ بود به حدود ۱۶۵۳ کاهش می‌یابد. این کاهش قیمتِ اتریوم موجب می‌شود که معاملاتی به صورت برعکس اتفاق بیفتد و افراد برای خرید اترِ ارزان به این استخر هجوم بیاورند و حجم اتریوم را در آن کاهش و حجم تتر را افزایش دهند. این روند تا زمان رسیدن قیمت به تعادل ادامه می‌یابد. البته در این مثال، برای سادگی محاسبات، نقدینگی استخر را بسیار کم فرض کرده‌ایم و به همین دلیل تأثیر معامله ۱۰ اتر بر قیمت این ارز، بسیار زیاد است.[۷] [۵].
۵- سکوهای وام‌دهی: این سکوها افراد قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده را به هم متصل می‌کنند. همچنین، سپرده‌گذاران با تبدیل سپرده خود به وثیقه می‌توانند اقدام به اخذ وام نمایند. ظرفیت اخذ وام، نسبت وام به وثیقه‌ای است که توسط سکو تعیین می‌شود[۴]. اگر ارزش بازاری وثیقه سقوط کند، قرارداد هوشمند بخشی از وثیقه را می‌فروشد تا ظرفیت وام به میزان قبلی برگردد.
مراجع
[۱] “Smart Contracts Definition,” 2022. https://www.investopedia.com/terms/s/smart-contracts.asp (accessed Aug. 29, 2022).
[۲] L. Lantz, D. Cawrey, and an O. M. C. Safari, Mastering Blockchain Unlocking the Power of Cryptocurrencies and Smart Contracts Lorne. 2021.
[۳] ارز دیجیتال, “صرافی غیرمتمرکز چیست؟ + معرفی بهترین‌ها – ارزدیجیتال,” 2022. https://arzdigital.com/best-decentralized-exchanges-dex/ (accessed Jul. 06, 2022).
[۴] C. R. Harvey, A. Ramachandran, and J. Santoro, “DeFi and the Future of Finance by Campbell R. Harvey, Ashwin Ramachandran, Joey Santoro (z-lib.org).” 2021.
[۵] ارز دیجیتال, “بازارساز خودکار (AMM) چیست؟ آشنایی با قلب تپنده صرافی‌های غیرمتمرکز + ویدیو – ارزدیجیتال,” 1400. https://arzdigital.com/what-is-an-automated-market-maker-amm/ (accessed Jul. 06, 2022).
[۶] J. Scharfman, “Cryptocurrency Compliance and Operations: Digital Assets, Blockchain and DeFi.” Palgrave, NewYork, 2022.
[۷] B. Darren Lau, Daryl Teh, Sze Jin Kho, Kristian Azmi, Erina Lee, TM Ong, “How to DeFi by CoinGecko Lau, Darren Lau, Daryl Teh, Sze Jin Kho, Kristian Azmi, Erina Lee, TM Ong, Bobby (z-lib.org) (1).” 2020.
[۱] Liquidity Providers
